– Nosz kurwa, mam nadzieję, że nie przejechaliśmy na drugą stronę – Ilja, nasz kierowca, sprawiał wrażenie przestraszonego. Było zimno, ciemno i mgliście. Wiadukt, na którym stanęliśmy, zdawał się prowadzić donikąd. – Nawet nie ma kogo zapytać, gdzie jesteśmy – taksówkarz rozglądał się nerwowo.
Pochodził z odległego o dobre 200 kilometrów Dniepropietrowska. Pewnie w tej chwili żałował, że skusił się na wysoką zapłatę za międzymiastowy kurs. Mówiąc o drugiej stronie, miał bowiem na myśli terytoria zajęte przez separatystów. W tamtym czasie, w styczniu 2015 roku, linia frontu była wyjątkowo niestabilna. W okolicy, w której się zatrzymaliśmy, na dobre rozkręcała się bitwa, znana potem jako „kocioł debalcewski”.
– Uff – odetchnął Ilja kilkadziesiąt sekund później, gdy z mgły wyłonił się milicyjny samochód. – Jesteśmy wciąż na Ukrainie.
To w takich okolicznościach po raz pierwszy znalazłem się w Artiomowsku – mieście typu „przejedź – zapomnij”. Nie miałem wówczas pojęcia, że pode mną – niemal dosłownie – znajduje się coś, co czyni Artiomowsk miejscem wyjątkowym. I to nie tylko na tle innych równie beznadziejnych miast wschodniej Ukrainy. W podziemiach osiemdziesięciotysięcznego ośrodka, jeszcze w czasach radzieckich, ulokowano potężne wojskowe magazyny. A w nich kilka milionów (milionów!) sztuk broni ręcznej.
Dlaczego o tym wspominam?
Do 2013 roku Ukraina uchodziła za potentata w handlu bronią. Były lata, że oficjalne dochody z tego tytułu lokowały ją na czwartym miejscu na świecie w zestawieniu największych handlarzy. Tak powstało wrażenie o potędze ukraińskiego przemysłu obronnego, zdolnego sprostać największym wyzwaniom.
Błąd.
Ukraina – a właściwie tamtejsi oligarchowie – korzystała jedynie z zasobów zgromadzonych w czasach Związku Radzieckiego. To na jej dzisiejszym terytorium znajdowały się ogromne bazy materiałowe, z których – w razie wojny z Zachodem – miano zaopatrywać wysyłane w bój armie. Relatywnie niedużo tego dobra zabrała ze sobą ta część armii radzieckiej, która po 1991 roku stała się armią rosyjską. Większość zapasów została do dyspozycji młodego państwa.
Pasły się na tym rzesze szemranych handlarzy, pasły się też legalne firmy (co niekoniecznie oznaczało realne wpływy do budżetu) – zaś pochodzące z Ukrainy uzbrojenie użyto we wszystkich praktycznie konfliktach, które wybuchły na przestrzeni ostatnich 25 lat.
A teraz do sedna – naiwnością jest założenie, że Ukraina to dobry partner do wspólnego programu śmigłowcowego. Ukraiński przemysł obronny boryka się z jeszcze większymi problemami niż polski. Przez ćwierć wieku w zasadzie nie pracował dla własnej armii – bo ta niczego nie zamawiała. Zwinął się więc, a nieliczne zakłady wyspecjalizowały się w zamówieniach na rzecz Rosji. Embargo, jakim objęto Moskwę po 2014 roku, de facto zabiłoby i te przedsiębiorstwa. Tajemnicą poliszynela jest, że wiele z nich wciąż pracuje dla swoich dawnych zleceniodawców – łamiąc prezydencki dekret. Kijów przymyka oko, bo boi się protestów i społecznych konsekwencji bezrobocia na niechętnym mu wschodzie kraju, gdzie znajduje się większość fabryk.
Ukraina to kraj emigrantów – na przestrzeni ćwierćwiecza opuściło go ponad 10 milionów (!) ludzi. Ten exodus, co oczywiste, obejmuje też kadrę techniczną przemysłu obronnego – i w tym przypadku nabrał rozmachu po 2014 roku. Do Rosji – która pozostaje głównym kierunkiem emigracji Ukraińców – wyjechały całe rzesze najlepszych inżynierów i techników. Bo nawet jeśli znajdzie się dla nich praca na Ukrainie, u sąsiada z północy zarobią 3-4 razy więcej.
Z kim zatem będziemy opracowywać wspólny śmigłowiec, o którym wspomina minister Macierewicz?
Wojna i jej konsekwencje dramatycznie zubożyły społeczeństwo ukraińskie – dziś, realnie, przeciętna rodzina ma do dyspozycji o 1/3 pieniędzy mniej niż przed 2014 rokiem. To samo – mimo buńczucznych zapowiedzi uszczelnień podatkowych – tyczy się budżetu państwa. By przekonać się o praktycznych skutkach tego „dziadowania”, warto wybrać się na front – i zobaczyć, co jedzą ukraińscy żołnierze. Albo inaczej – co jedliby, gdyby bazowali na oficjalnych przydziałach. Natowscy logistycy umarliby ze wstydu…
Tymczasem program śmigłowcowy wymaga od partycypantów wielomiliardowych nakładów w twardej walucie. A nie mam pewności, czy nawet Polskę – z jej PKB cztery razy większym od Ukrainy – stać na taki wydatek. Chyba że poprzestaniemy na składaniu maszyn z części, które już są do dyspozycji.
Oddzielna kwestia wiąże się z zabezpieczeniem kontrwywiadowczym projektu. Porażki armii ukraińskiej na froncie nie biorą się z braku umiejętności taktycznych czy kiepskiej bitności żołnierza. Poza brakiem woli politycznej (by zagrać va banque i spróbować przepędzić separatystów nim Rosja zdecyduje się na delegowanie większych sił), ważącą rolę odgrywa infiltracja wojska przez rosyjskie spec-służby. To zjawisko na bezprecedensową skalę, z którym Ukraina zupełnie sobie nie radzi. Naiwnością byłoby zakładać, że skoro w wojsku roi się od szpiegów, w przemyśle obronnym będzie inaczej. Zwłaszcza gdy ten przez lata był z Rosją tak blisko związany. A czy we wspólnym programie śmigłowcowym nie chodzi przypadkiem o stworzenie platformy na okoliczność zagrożenia ze strony Rosji?
I ostatnia sprawa – kontekst społeczno-polityczny. Spójrzmy na Gruzję w 2008 roku – tuż po wojnie rosyjsko-gruzińskiej – i przyjrzyjmy się jej dzisiaj. Zauważmy, że rządzą nią politycy przychylnie nastawieni do Moskwy. Ukraina może pójść tym samym tropem. Mieszkańcy tego kraju są zmęczeni wojną i brakiem reform do tego stopnia, że prezydent Poroszenko ma niewielkie szanse na zwycięstwo w uczciwych wyborach. Czy jego następca zachowa prozachodni kurs? Czy będą temu sprzyjać wyniki wyborów parlamentarnych? Co z tendencjami ekstremistycznymi – jak zachowają się Ukraińcy z zachodu kraju, gdy nowe władze będą dążyły do ugody z Rosją (i separatystami)? Czy nie dojdzie do kolejnego Majdanu? Sytuacja polityczno-społeczna na Ukrainie jest mocno niepewna – i patrząc z naszej perspektywy, nie sprzyja angażowaniu się w wielkonakładowe projekty.
Po co więc ten miraże, panie ministrze?
Ps. Artiomowsk nazywa się dziś Bachmut. Oficjalnie, bo mieszkańcy mają gdzieś dekomunizacyjne ukazy.
—–
Nz. Polski śmigłowiec Mi-24 w bazie Al-Kut w Iraku. Skanibalizowany po uziemieniu. Al-Kut była przez lata bazą dla ukraińskiego kontyngentu wojskowego. Zdjęcie wydaje mi się dobrą ilustracją dla naszych wspólnych, polsko-ukraińskich możliwości w zakresie budowy nowoczesnego śmigłowca…/fot. Marcin Ogdowski
