Kopuła

Najpierw trochę historii.

W maju 2021 roku świat śledził kolejną odsłonę izraelsko-palestyńskiego konfliktu w jego gorącej odmianie. Podczas 11 dni zginęło 254 Palestyńczyków, a blisko 1900 zostało rannych. Śmierć poniosło również 13 Izraelczyków, 355 raniono. Dysproporcja ogromna, ale wcale nie musiała taka być, wziąwszy pod uwagę fakt, że Hamas wystrzelił w tym czasie na Izrael ponad 4 tys. rakiet. Zakładając – w oparciu o izraelskie źródła – że 80 proc. z nich nie stanowiło zagrożenia, upadły bowiem na terenach niezamieszkałych, każdy z pozostałych 800 pocisków mógł zabić i ranić od kilku do kilkudziesięciu osób. Historycznie patrząc, nie wydarzyło się nic nadzwyczajnego. Wszystkie izraelsko-arabskie konflikty po 1948 roku kończyły się dużo większymi stratami Arabów. O ile w przypadku zmagań żydowsko-palestyńskich przyczyny leżały w dramatycznej różnicy potencjałów, o tyle w wojnach międzypaństwowych (sześciodniowa, Jom Kippur), Egipcjanie, Syryjczycy czy Jordańczycy mieli dość atutów, by odnieść zwycięstwa. Przegrywali i ginęli w starciu z umiejętną kombinacją lepszej motywacji, wyszkolenia i technologii. Z biegiem czasu ta ostatnia zaczęła odgrywać coraz większą rolę – czego ucieleśnieniem stała się „Żelazna kopuła”.

Izrael jest 15 razy mniejszy od Polski. Całe jego terytorium znajduje się w zasięgu rakiet działającego w Strefie Gazy Hamasu. W zależności od dystansu dzielącego żydowskie osiedla od Gazy, ich mieszkańcy mają od 15 s. do 1,5 min. na schronienie się w razie ostrzału. To czas, który „wyszarpała” dla nich „Żelazna kopuła” – gdyby bazować na wizualnej obserwacji, osoby przebywające w rejonie ataku dowiadywałby się o nim post factum (po pierwszej eksplozji). Pasywna część systemu składa się ze stacji radarowych i centrów dowodzenia, które wykrywają start rakiet, obliczają ich trajektorię i punkty uderzenia. „Kopuła” współpracuje z systemem ostrzegawczym dla ludności – na podstawie płynących z niej informacji, sektorowo uruchamiane są syreny alarmowe. Alarm rozlega się także w telefonach komórkowych osób przebywających w zagrożonych rejonach – za sprawą obowiązkowej aplikacji. Aktywna część systemu to baterie antyrakiet Tamir. Każda z nich składa się z 3-4 wyrzutni po 20 antyrakiet. Tamiry wystrzeliwane są do celów zmierzających na tereny zamieszkane – dla pewności posyła się po dwa pociski. Początkowo antyrakieta leci kursem zadanym przez centrum dowodzenia, w trakcie lotu ma możliwość samodzielnego manewrowania. Zniszczenie wrogiej rakiety następuje poprzez eksplozję w jej pobliżu. Z uwagi na niesłychanie krótki czas na reakcję, cały proces jest w pełni zautomatyzowany.

„Iron Dome” (ang.) ignoruje rakiety, których trajektorie uzna za niegroźne. Skuteczność w przypadku pozostałych celów waha się od 80 do 90 proc. „Kopuła” ma 10 lat, wciąż jest udoskonalana. Składa się z kilkunastu baterii – dziś jest ich wystarczająco dużo, by mówić o pełnym pokryciu kraju. Są one mobilne, lecz jak wszystko mają też ograniczoną wydajność. Wyrzutnię po odpaleniu 20 antyrakiet trzeba załadować – czas załadunku to pilnie strzeżona tajemnica izraelskiej armii, ale nawet przy założeniu, że trwa to szybko (kilka minut?), okresowa niezdolność części systemu może mieć znaczenie przy zmasowanym ataku. Intensywność ubiegłorocznej wymiany ciosów dowodzi, że Palestyńczycy próbowali przeciążyć „Kopułę”. Nie zdołali, także z uwagi na jakość własnego arsenału. Ich rakiety mają krótki zasięg, niski pułap lotu, są niekierowane, czyli lecą torem balistycznym, stosunkowo łatwym do wyliczenia. Są za to tanie – i na tym polega ich podstawowa zaleta. Kosztują po kilka tysięcy dolarów, gdy pojedynczy Tamir to wydatek rzędu kilkudziesięciu tysięcy (w zależności od źródeł, mówi się o 40-70 tys. dol.). Relacja zysków do kosztów związanych z funkcjonowaniem „Kopuły” wydaje się zatem zaburzona, ale w Izraelu nie ma właściwie dyskusji na ten temat. Przyjmuje się, że straty społeczeństwa i gospodarki i tak byłby wyższe, gdyby odpuścić sobie aktywną ochronę przed rakietami. Zniszczona i uszkodzona infrastruktura, odszkodowania z tytułu śmierci i ran, niewypracowany dochód, koszty leczenia itp. – wydatki szłyby w wielkie sumy w przypadku każdej pojedynczej eksplozji. W takim ujęciu „Iron Dome” to po prostu dobra inwestycja.

O której wspominam z dwóch powodów. Piszecie w komentarzach (na moim profilu), że „Kopuła” przydałaby się Ukrainie, z czym trudno się nie zgodzić. Nie sądzę jednak, by Jerozolima zdecydowała się na przekazanie uzbrojenia. I nie chodzi tu o kwestie polityczne czy ekonomiczne, a o etniczne uwikłanie Izraela, gdzie żyją liczne społeczności żydowskie pochodzące zarówno z rosji, jak i Ukrainy; obie wciąż emocjonalnie związane z dawnymi ojczyznami. Tym, moim zdaniem – czyli niechęcią rządu do rozbudzania wewnętrznych napięć – należy tłumaczyć izraelską wstrzemięźliwość w reakcji na rosyjsko-ukraiński konflikt.

Piszę też o „Kopule” sprowokowany komentarzem red. Wyrwała z Onetu, który był łaskaw stwierdzić, że skoro rosjanie wystrzelili w poniedziałek na Ukrainę 84 pociski, a Ukraińcy zestrzelili 56, to obrona przeciwlotnicza „nie wygląda najlepiej”, bo mniej więcej jedna trzecia rakiet jednak spadła na miasta. Zignorowałbym ten niemądry głos, lecz nie roznosi się on w próżni; ileś osób może uznać tę argumentację za sensowną, o zyskach, jakie przynosi rosyjskiej kampanii zastraszania i dezinformacji tylko wspomnę.

Do brzegu. 65 proc. skuteczność (odsetek zestrzeleń) nie świadczy o nienajlepszej kondycji obrony przeciwlotniczej/przeciwrakietowej. Przeciwnie. Oczywiście, wskaźnik o 20-30 punktów procentowych wyższy – jak w przypadku „Kopuły” – byłby pożądany, ale trudno taki wynik osiągnąć, gdy cele manewrują. Nie lecą jak palestyńskie Hassany łatwo przewidywalnym/wyliczalnym torem balistycznym, ale operują w trzech płaszczyznach (na boki, w górę, w dół, niektóre dodatkowo hamują/przyśpieszają). Co więcej, manewrowość narzuca konieczność „zdejmowania z nieba” wszystkiego, co wlatuje w przestrzeń powietrzną Ukrainy – bo długo nie wiadomo, w co dany pocisk czy dron-samobójca ma uderzyć. Komputery balistyczne „Iron Dome” „na wejście” ignorują znaczącą większość rakiet, wyliczywszy, że tam, gdzie Hassany spadną, nikomu krzywdy nie wyrządzą. Poza „poprawianiem statystyki” – czego ignorować nie wolno, ma to bowiem ogromne znaczenie psychologiczne – taka preselekcja podnosi ekonomiczną efektywność systemu. Przywołajmy na chwilę wymienione na wstępie liczby. Hamas wystrzelił w maju 2021 roku 4 tys. rakiet, ale tylko do zniszczenia 800 z nich posłano antyrakiety. Po dwie, czyli 1600 sztuk. Sporo, ale 1600 to nie 8 tysięcy. Przy uśrednionej cenie Tamira (55 tys. dol.) mamy tu oszczędności na poziomie 350 mln dol. A wojna to również (a w ostatecznym rozrachunku może i przede wszystkim) domena księgowo-materiałowa – wygrywa ją ta strona, która potrafi zmobilizować/wdrożyć/pozyskać więcej zasobów.

Zasoby ukraińskiej obrony przeciwlotniczej są ograniczone. Ta ich część bazująca na posowieckiej technice jest już znacząco zużyta, nowe, zachodnie systemy dopiero od niedawna są wdrażane i nadal jest ich niewiele. W takich okolicznościach każda wyrzutnia i każda rakieta są na wagę złota, o kosztochłonnym „cementowaniu nieba” nie ma mowy. Mogę sobie wyobrazić skuteczność systemu chroniącego tak wielki obszar, jak w przypadku Ukrainy, na poziomie wyższym niż 65 proc. Wystarczy gęstsze nasycenie bateriami antyrakiet, na co mogą sobie pozwolić najbogatsze kraje świata (chciałem napisać „bogatsze niż Ukraina”, ale wpadłbym tu w pułapkę – Polska jest znacznie zasobniejsza, a dziś – bez wsparcia sojuszników – nasza obrona przeciwlotnicza jest dziurawa jak szwajcarski ser). Ale nawet ci najbogatsi w kalkulacjach ryzyka przewidują margines akceptowalnych strat. Nie każdemu zagrożeniu da się w pełni przeciwdziałać, bronione obiekty mają różną szeroko rozumianą wartość. Rosyjski ostrzał z poniedziałku – jakkolwiek w wymiarze czysto humanitarnym zasługuje na miano barbarzyńskiego – z perspektywy wojskowej przyniósł marne skutki. Szkody w infrastrukturze krytycznej szybko naprawiono, a i w aspekcie terrorystycznym trudno mówić o rosyjskim sukcesie, gdy zginęło raptem kilkanaście osób, a kilkadziesiąt zostało rannych. Tak Ukraińców zastraszyć się nie da.

Co przywodzi nas do osoby architekta planu zastraszania przez ostrzały – gen. Siergieja Surowikina, nowego głównodowodzącego rosyjskimi siłami w Ukrainie. Media piszą o nim w tonie przestrachu, podkreślając zasługi generała w Syrii. Surowikin miał tam „dobić” antyasadowskie bojówki, wykazując się przy tym nie lada okrucieństwem wobec cywilów. Jeśli pokonanie wroga miało oznaczać zniszczenie obiektów cywilnych, to je niszczono, nie zważając na straty uboczne. W gruncie rzeczy nic w tym nadzwyczajnego – to modus operandi rosyjskiej armii – no ale generał SS ma tu mieć wybitne zasługi. „To odrażająca postać, ale niestety dobry fachowiec”, pisze o nim red. Wyrwał.

Czy na pewno? Surowikin trafił do Syrii, gdy antyasadowskie powstanie chyliło się już ku upadkowi. Tytuł bohatera rosji zawdzięcza kontynuacji działań swoich poprzedników, m.in. gen. Aleksandra Dwornikowa (kolejnego neosowieckiego dowódcy, który na Bliskim Wschodzie wykazał się niezłą skutecznością, a w Ukrainie kompletnie sobie nie poradził). Oczywiście mógł sprawę zawalić, ale przy tak niskiej jakości przeciwniku, byłoby to naprawdę trudne. Jedyne, co może przemawiać za jego fachowością – wyrastającą ponad rosyjskie standardy – to zrozumienie potrzeby koordynacji działań lotnictwa i sił lądowych. Surowikin wie, że bez bezpośredniego wsparcia z powietrza nie da się przełamywać frontów. W Syrii mu to wychodziło, a jak będzie w Ukrainie?

Ano właśnie. Dziś, w ciągu zaledwie 18 minut (między 8.40 a 8.58), Ukraińcy zestrzelili aż cztery rosyjskie śmigłowce (prawdopodobnie Ka-52). Maszyny prowadziły misje wsparcia ogniowego dla własnych wojsk. Surowikin zapewne pogonił niemrawe dotąd lotnictwo do roboty, ale wyszło jak wyszło. Armia ukraińska to nie syryjskie bojówki, najlepsi rosyjscy piloci już nie żyją bądź są w niewoli. Kompetencje reszty pozostają nienajwyższe, a sprzęt awaryjny i zużyty (wychodzi niska jakość wykonania skutkująca krótką żywotnością). Brak precyzyjnej amunicji zmusza do niebezpiecznych manewrów, wystawiając załogi (dziś piszemy o śmigłowcach, ale dotyczy to również pilotów samolotów) na ryzyko zestrzelenia. Surowikin ponoć ma na koncie kilka samobójstw podwładnych, co może oznaczać, że jest dowódcą wysoce zmotywowanym – aż do granic desperacji – i nie odpuści swoim lotnikom. Będzie ich słał do walki bez względu na okoliczności. No ale – parafrazując popularne powiedzenie – „z gówna tortu zrobić nie zdoła”.

—–

Nz. Centrum Kijowa po rosyjskim ataku rakietowym/fot. Центр стратегічних комунікацій та інформаційної безпеки

A jeśli chcesz mnie wesprzeć w dalszym pisaniu, także książki:

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Przeprawy

Dawno temu, w Iraku, miałem okazję do dłuższej rozmowy z wyższym rangą amerykańskim wojskowym. Ów generał zaczął służbę w czasach, kiedy Europę dzielił mur, a konfrontacja NATO-Układ Warszawski była całkiem realnym scenariuszem. Pogadaliśmy więc i o tym, w ostatecznie bardzo swobodnej atmosferze off the record. „Baliśmy się waszych wojsk inżynieryjnych”, przyznał w którymś momencie oficer, mówiąc o komponencie saperskim ludowego Wojska Polskiego. Byłem tym zaskoczony, lecz mój rozmówca nie żartował. W latach 80. służby wywiadowcze Zachodu kładły nacisk na wysoką skuteczność tej części naszego wojska. W połączeniu z potężnymi pancernymi zgrupowaniami armii radzieckiej stwarzało to ryzyko szybkich, zmasowanych uderzeń, niezależnie od warunków terenowych. „Wy stawiacie tymczasowe przeprawy, sowieci jadą; wszystko w ekspresowym tempie. Dlatego w razie ewentualnej wojny tak ważne było zniszczenie waszej armii”, wyjaśniał Amerykanin. Pokiwałem głową; jako dziecko komuny dobrze pamiętałem katastroficzne zapowiedzi dotyczące ewentualnej wojny Zachód-Wschód. Wiedziałem, że owo zniszczenie de facto oznaczało uczynienie z ówczesnej Polski poatomowej pustyni.

Szczęśliwie historia potoczyła się inaczej, lecz dla wojsk inżynieryjnych naszej armii nie była łaskawa. Kilka lat temu zrobiłem wywiad z gen. Waldemarem Skrzypczakiem, który krytycznie wypowiadał się na temat możliwości WP. W tle była sprawa przeprawy pontonowej, budowanej w Warszawie przy okazji awarii oczyszczalni „Czajka”. Szło to jak po grudzie, nie dlatego, że współczesne wojsko „nie umi” w stawianie mostów. Po prostu, przez lata zaniedbaliśmy tę część saperskich kompetencji. Zużył się sprzęt, za mało było szkoleń, te, które się odbywały, rozpisywano na „zawsze zwycięskie”, a w praktyce mało spektakularne scenariusze. Ot, przeprawa kompani czołgów przez strumyk gdzieś na poligonie. „Przygotowanie natarcia w trudnych warunkach terenowych” zaliczone? Zaliczone! I jakoś to się bujało.

– Putin tymczasem szkoli, modernizuje, stawia przed wojskiem trudne zadania – mówił gen. Skrzypczak. – (…) Jakiś czas temu obejrzałem rosyjski film instruktażowy, zdobyty przez sojuszników, w którym brygada pancerna forsowała Don lub Dniestr. Szeroką jak diabli rzekę. Czołgi się zatrzymały, załogi przygotowały wozy do przeprawy po dnie. 45 minut później wszystkie trzy bataliony były już na drugim brzegu.

– A ile zajęłaby to nam bądź Amerykanom? – zapytałem.

– I my, i oni, czekalibyśmy na most, który następnie trzeba byłoby rozwinąć. Przypuszczam, że przeprawa potrwałaby dwa dni.

Nie cytuję tych słów z powodu złośliwości – boże broń. Szanuję „Wodza” i wiem, że to dobry oficer. Ale i on najwyraźniej uległ iluzji niesamowitej mobilności, skuteczności, prędkości działania współczesnej rosyjskiej armii. Na początku kwietnia oglądałem film nagrany z drona, ilustrujący przeprawę agresorów przez Doniec w okolicach Izjumu. Ehh, gdyby tylko Ukraińcy mieli silniejsze lotnictwo… Improwizacja aż biła po oczach (miast mobilnych mostów, widziałem bród zasypany wielkogabarytowymi śmieciami, po których przejeżdżały czołgi; nie wszystkie, bo część utonęła). No i ta nonszalancja – masa sprzętu zgromadzona w jednym miejscu, bez należytego zabezpieczenia przeciwlotniczego. A oglądałem manewr w wykonaniu oddziałów elitarnej 4. Kantemirowskiej Dywizji Pancernej. Wspominam o tym, bo Donbas jest bardzo trudnym terenem, poprzecinanym rzekami, strumieniami, z dużą ilością bagien. Nie sposób go szybko zająć bez wsparcia sprawnych służb inżynieryjnych. A przecież Ukraińcy się tam bronią, co dodatkowo utrudnia sprawę. Dlatego orkom idzie jak idzie – posuwają się do przodu znaczenie wolniej niżby to wynikało z przypisywanych im umiejętności.

—–

Posuwają się na północnym odcinku donbaskiego frontu. Gen. Aleksander Dwornikow, mianowany przez Putina na głównodowodzącego sił inwazyjnych, nie jest strategicznym geniuszem. Ale taką ma reputację po zuchwałym zajęciu Krymu w 2014 roku oraz po kampanii w Syrii, prowadzonej na przełomie 2015 i 2016 roku. Tyle że półwyspu nie broniono, a na Bliskim Wschodzie wojskowy pupil Kremla mierzył się z lekkozbrojnymi bojówkami religijnych fanatyków (co to chętnie, acz zwykle niepotrzebnie ginęli). Tu zaś ma rosyjski dowódca jako przeciwnika zaprawione w boju, regularne wojsko. Nie walczy z nim, stosując jakieś spektakularne manewry – po prostu, wykorzystując przewagę ognia i stali oraz bezpieczne dla siebie niebo, systematycznie spycha Ukraińców na południe i zachód. Kunsztu w tym nie ma, jest za to solidna operacyjno-taktyczna robota u podstaw. „Zdaje się, że z Dwornikowem przyjechało sporo dowódców niższego szczebla – być może sam ich wybrał. W każdym razie widać już, że walczą inaczej, rozsądniej”, pisze mi emerytowany oficer WP, na bieżąco śledzący sytuację w Donbasie. Czasy szalonych rajdów „gdzie oczy poniosą” w wykonaniu rosyjskich czołgistów mamy już za sobą. Szkoda, bo Ukraińcy dobrze sobie radzili z likwidowaniem takich ugrupowań.

—–

O przewadze Rosjan w Donbasie decyduje przede wszystkim artyleria – lufowa i rakietowa – z którą obrońcy mogą sobie poradzić przy użyciu własnej artylerii. Wet za wet, plus wyprzedzające ostrzały na rozstawiające się/przemieszczające działa i wyrzutnie. W terminologii wojskowej nazywa się to ogniem kontrbateryjnym. Aby był skuteczny, obrońcy potrzebują dział o odpowiednim zasięgu oraz urządzeń – dronów, radarów pola walki – niezbędnych do precyzyjnego namierzenia stanowisk artyleryjskich wroga. Ukraińskie zasoby już mocno się wykruszyły, wiele z tego, co zostało, ma gorsze parametry od rosyjskich luf. Dlatego tak ważne są zachodnie dostawy wszelkiej maści systemów artyleryjskich. Ich różnorodność i skomplikowanie obsługi – podkreślane przez krytyków pomocy dla Kijowa – są pozorne. Ukraińcy wcale nie potrzebują długich miesięcy na szkolenia. „Z bożą pomocą wszystko szybko i ładnie pogarniemy”, pisze mi znajomy kapelan z ukraińskiej armii. I nie ma w tym wielkiej życzeniowości.

A skoro o bytach nadprzyrodzonych mowa.

– Na tej wojnie jest tylko jeden bóg. Wiesz, jak się nazywa? – spytał mnie kiedyś Witalij, weteran spod Iłłowajśka. Działo się to zimą 2015 roku, na froncie pod Debalcewem. Nie znałem odpowiedzi, więc pokręciłem głową. – Nazywa się Grad – Ukrainiec wypowiedział te słowa z mieszaniną złości, nienawiści i lęku. I ledwie padła nazwa rakietowej wyrzutni, usłyszeliśmy serię nie tak odległych wybuchów. Srogi bóg wojny przemówił.

Czas najwyższy, by w ten głos jeszcze uważniej wsłuchali się też najeźdźcy.

—–

Doceniasz moją pracę? Proszę zatem:

Postaw mi kawę na buycoffee.to