Przełom?

Coś, co jeszcze kilkanaście dni temu wydawało się Rosjanom upierdliwym szturchaniem, urasta właśnie do rangi bardzo poważnego problemu. Ukraińskie ataki na centra dowodzenia, składy amunicji i infrastrukturę transportową, mnożą się dzień po dniu – od początku lipca doszło już do 30 takich akcji. Co więcej, nie ma tu „pustych strzałów” – dzięki precyzji dalekonośnej artylerii rakietowej pochodzącej z zachodnich dostaw oraz za sprawą doskonałego rozpoznania wywiadowczego (w tym satelitarnego), Ukraińcy bezbłędnie punktują Rosjan. W sobotę, w słynnej już Czarnobajewce (lotnisko pod Chersoniem, regularnie atakowane przez ukraińską artylerię), polec miało kilkunastu wyższych rangą wojskowych, w zaatakowanej wcześniej Nowej Kochowce – gdzie poza sztabem mieścił się też skład amunicji przeciwlotniczej – zabito ponad setkę Rosjan, a dwa razy tylu zostało rannych. A wszystko to przy użyciu wciąż nielicznych wyrzutni, strzelających zaledwie po kilka rakiet. Jakość, nie ilość – wniosek jest oczywisty, choć warto dodać, że tajemnica ukraińskiego sukcesu zawiera się także w wysokiej mobilności i skrytości działań. Ukraińskie himarsy są w ciągłym ruchu, a o ich użyciu dowiadujemy się post factum, gdy zestawy są już w zupełnie innych miejscach. To samo zresztą tyczy się innych zachodnich systemów artyleryjskich, w tym naszych krabów.

A to nie koniec dobrych wieści, Amerykanie bowiem już nie mają zastrzeżeń i niebawem do Ukrainy trafią pociski rakietowe o znacznie większym zasięgu (do 300 km). Już dziś można mówić o trwałym efekcie psychologicznym – lęku przed ukraińskimi uderzeniami rakietowymi na rosyjskich tyłach. Zjawisko to przybierze jeszcze poważniejszy wymiar, gdy okaże się, że „spokojne zaplecze frontu” nie istnieje. Ba, ani w Ukrainie, ani w Rosji, w której co najmniej setka ważnych wojskowych celów znajdzie się w zasięgu rażenia. Setka niekoniecznie dobrze zabezpieczonych, bo jak pokazują ostatnie wydarzenia, rosyjskie systemy antyrakietowe S-400 – rzekomo niezawodne – nie radzą sobie z zagrożeniem ze strony ukraińskiej artylerii rakietowej.

Ale tu nie tylko o lęk i bolesne prestiżowe cięgi chodzi. Ukraińskie ataki, po których raz za razem wybuchają setki ton zgromadzonej amunicji, znacząco ograniczają rozmach rosyjskich działań. Strzelanie „wagonami amunicji” wymagało od Rosjan takiej organizacji logistyki, by pociski w wielkiej ilości znajdowały się jak najbliżej linii frontu. Dowożono je pociągami, rozmieszczano w wielkopowierzchniowych obiektach, starając się przy tym, by jednostki artylerii nie miały do składów za daleko. W sytuacji, w której Ukraińcy mieli ograniczone możliwości „odgryzania się ogniem” – mnie luf, mniej amunicji, precyzja rażenia na podobnym, niskim poziomie – system się sprawdzał i pozwalał na stosowanie walca artyleryjskiego. Oto jednak doszliśmy do momentu, gdy żaden rosyjski przyfrontowy skład nie jest bezpieczny – i dotyczy to obiektów oddalonych od linii styku wojsk nawet o kilkadziesiąt kilometrów. W efekcie, mamy do czynienia z raportowaną niemal z każdego odcinka frontu mniejszą intensywnością rosyjskiego ostrzału. Amunicja jest dalej, trzeba ją przywozić na bieżąco, samochodami, bo obrońcy atakują także elementy kolejowej infrastruktury. A w przypadku transportu „na kołach” znów do głosu dochodzi rosyjska bolączka w postaci awaryjności sprzętu. Sprawnych ciężarówek brakuje, wiele jeździ na chińskich oponach kupowanych swego czasu „po taniości”, wycierających się już po kilkudziesięciu kilometrach.

„Ale spokojnie”, mówi Putin, „my nawet jeszcze na dobre nie zaczęliśmy”. Te groźby wypadają wyjątkowo żałośnie, gdy zdamy sobie sprawę z jakości rosyjskich uzupełnień. Zarówno sprzętowych, gdzie absolutnym standardem są już 40-letnie czołgi, jak i ludzkich. Jeden z profili militarnych nazwał rosyjskich rekrutów mianem „volkssturmistów Putina”. I w sumie trudno się z tym nie zgodzić, gdy większość ochotników do służby kontraktowej liczy sobie 40-50 lat. Pochodzą zwykle ze wschodnich rejonów Rosji, mają – o czym już tu pisałem – niski status materialny. Na front trafiają po 3-7-dniowym przeszkoleniu. Równie wiekowe są rosyjskie rakiety i pociski manewrujące, wystrzeliwane na ukraińskie miasta, choć w tym przypadku – zdaje się – zapasy są na wyczerpaniu. Ostatnio bowiem Rosjanie wykorzystali do ataku na cele naziemne (żeby nie było – domy mieszkalne…) rakiety przeciwlotnicze. Oczywiście, takie pociski też niszczą i zabijają, ale efektywność ich użycia jest relatywnie niska.

Świadczy też o desperacji, u podstaw której leży nadzieja, że atakami na ludność cywilną uda się złamać wolę oporu Ukraińców. Tylko czy uda? „Brzmi to okrutnie, wiem. Ale myśmy się przyzwyczaili do codziennych wiadomości o kolejnych ofiarach”, pisze mi koleżanka, urzędniczka z Charkowa. „Tak nas nie złamią, za to mogą być pewni, że każdą zabitą osobę pomścimy. Niech każdy Rosjanin, który wkroczy do Ukrainy wie, że jest dla naszych chłopców celem, że zrobią z niego dwu- albo -trzysetkę” (gruz 200 – zabity, gruz 300 – ranny, dop. MO). A tych dwu- i -trzysetek, przypomnę, jest już niemal 40 tysięcy…

I na koniec jeszcze dwie uwagi:

Dziś w Ukrainie zaczyna obowiązywać zakaz palenia w miejscach publicznych. Mam nadzieję, że przepis ten nie dotyczy terytoriów okupowanych – miejsc składowania rosyjskich sztabów i amunicji.

I już bardziej na poważnie – rozkręca się kolejna fala koronawirusa. Przebieg choroby zdaje się być łagodniejszy niż w przypadku zakażeń wcześniejszymi odmianami kowidu, niemniej trudno przewidzieć, w którym kierunku to pójdzie. W Polsce chyba możemy już mówić o odporności stadnej, ale w Ukrainie przed rozpoczęciem inwazji zaszczepiono tylko 1/3 populacji. A po 24 lutego służba zdrowia zaczęła funkcjonować w trybie wojennym i akcja szczepienna zeszła na odległy plan. Niestety, nie mam aktualnych danych, ale docierają do mnie alarmistyczne informacje, z których wynika, że większość nowopowołanych rezerwistów nie jest zaszczepiona (bądź nie jest dostatecznie zaszczepiona). I przyznam, przeraża mnie wizja masowych zachorowań na froncie. Gorączka i osłabienie – a choćby tylko 2-3 dniowe – to w pojedynczej skali żaden kłopot, ale co, gdy zaczną chorować całe oddziały? Ufam, że problem nie zostanie zlekceważony…

Mem powyżej taki bardzo a propos. Na zdjęciu głównym ukraińskie himarsy przygotowujące się do strzelania/fot. Dowództwo Sił Zbrojnych Ukrainy.

A jeśli chcesz mnie wesprzeć w dalszym pisaniu, także książki:

Postaw mi kawę na buycoffee.to

Gruz-200

Przez ostatnie ponad sto lat szanse rannego żołnierza na przeżycie tylko rosły. Rosjanie w Ukrainie odwrócili ów trend.

Zimą 2015 r. w rejonie Debalcewa trwały ciężkie walki, w których armia rosyjska i separatyści usiłowali zlikwidować wyłom w swoich pozycjach. Oddziały ukraińskie trzymały miasto przez kilka tygodni – wycofały się na początku lutego, gdy w „debalcewskim worku” skończyła się amunicja, a jedyna trasa wykorzystywana do zaopatrzenia i ewakuacji stała się „drogą śmierci”, przez którą nie sposób było prowadzić efektywnej komunikacji. Cokolwiek wjeżdżało na szosę wiodącą do Artiomowska, z miejsca stawało się celem dla wrogiej artylerii. Wiedziałem o tym aż za dobrze, więc z obawą oglądałem potencjalny „pojazd ostatniej szansy” – rozklekotany ambulans, przeznaczony do wywózki najciężej rannych. Stan techniczny karetki sprawiał, że bałbym się nią jechać w czasie pokoju, a co dopiero pędzić ostrzeliwaną drogą. Dobrych 30 km do najbliższego szpitala, powiatowej placówki w Selidowie. Przez lata relacjonowałem wojny w Iraku i Afganistanie, pracując głównie jako dziennikarz akredytowany przy polskim i amerykańskim wojsku. Gdybym został ranny, wywieziono by mnie na tyły zgodnie z procedurą przewidzianą dla żołnierzy. Trafiłbym do śmigłowca ewakuacji medycznej i niezwłocznie wylądował na stole operacyjnym. System Medevac zaprojektowano tak – poprzez odpowiednie rozlokowanie śmigłowców i placówek medycznych – by niezależnie od miejsca zdarzenia, najdalej w ciągu godziny pacjent uzyskał pomoc ratującą życie.

Co więcej, istotnym elementem Medevacu była pierwsza pomoc udzielana tuż po zranieniu przez wyszkolonych ratowników. W ówczesnej armii ukraińskiej – opartej o radzieckie wzorce – lekarzy na pierwszej linii nie było, a sanitariusze, niezależnie od tego, jak oddani i kompetentni, zmagali się z dramatycznym niedoborem podstawowych środków medycznych. Zaś na tyłach, we wspomnianym Selidowie, do obsługi frontowych oddziałów wyznaczono szpital, który nie miał dostępu do bieżącej wody. Podstawowe techniczne instrumentarium pamiętało czasy późnego ZSRR, a stół operacyjny był z połowy lat 50. „Nie mamy sprzętu do intubacji”, skarżył się jeden z lekarzy. Kilka lat wcześniej poznałem go w Afganistanie, gdzie jak wielu ukraińskich medyków, pracował na rzecz polskiej armii. „Tu, w Donbasie, jest inny świat…”, mówił zrezygnowany. Wiedziałem zatem, że nawet gdybym jakimś cudem nie wykrwawił się po drodze, zapewne dokończyłbym żywota w tej umieralni. Dawała ona szanse lżej rannym i poszkodowanym – zarówno cywilom, jak i żołnierzom. O dawaniu nadziei w cięższych przypadkach nie było mowy.

Rzeżączka a zdolność bojowa

To w takich okolicznościach podjąłem decyzję o wzięciu udziału w kursie TCCC (ang. Tactical Combat Casualty Care; taktyczne ratownictwo medyczne). Nie chciałem zostać wykwalifikowanym ratownikiem. Wielu poszkodowanych umiera na skutek wykrwawienia – przy postrzale w tętnice wystarczy kilka minut, by człowiek był już nie do uratowania. Kwestią życia i śmierci staje się wtedy odpowiednio założona i dobrej jakości opaska uciskowa. Banalna sprawa – jak wiele innych będących przedmiotem kursów TCCC – tymczasem wcale nie tak oczywista. W armiach zachodnich dopiero przed 40 laty zaczęto kłaść nacisk na indywidualne wyszkolenie w tym zakresie, obligatoryjne dla każdego członka personelu sił zbrojnych. Stało się to na skutek amerykańskich doświadczeń z Wietnamu, gdzie wielu żołnierzy straciło życie, mimo dostępu do doskonale wyposażonej bazy medycznej. Ale o zawartość żołnierskich apteczek dbano już wcześniej, a frontowa medycyna ma swój początek w głębokiej starożytności. I choć to Grek Hipokrates jest dziś patronem medyków, to w Rzymie rozwinięto pierwszy wojskowy system leczniczy z prawdziwego zdarzenia. Jakość ówczesnych medykamentów była niska, nie zdawano też sobie sprawy z istnienia bakterii, więc śmiertelność pośród leczonych legionistów dochodziła do 80%. Ów wskaźnik (nie)przeżywalności utrzymywał się przez wiele następnych wieków.

Rozwój broni palnej dramatycznie zwiększył liczbę rannych. W czasach napoleońskich, gdy armie stały się masowe, zatrważająco pogorszyło to statystki. W takich okolicznościach narodził się wojskowy system pierwszej pomocy. Stworzył go naczelny chirurg Bonapartego, Dominique-Jean Larrey. Historia zapamiętała go jako „ojca triage” (segregacji medycznej), współcześni mu jako niezwykle sprawnego lekarza. Dziś myślelibyśmy o nim „rzeźnik”, bo owa skuteczność sprowadzała się do szybkich amputacji ranionych kończyn. Podczas bitwy pod Borodino w 1812 r. Larrey wykonał ponad 200 amputacji (jak zapisał w pamiętniku, „wszystkie przy jednej świeczce”). Nie zmienia to faktu, że zdobyte w ten sposób doświadczenie stanowiło wielki wkład w rozwój chirurgii. Tyle że na chirurgii skończyć się nie mogło – gros żołnierzy umierało na skutek gangreny i sepsy, wtórnych następstw zranienia. Tu na przełom trzeba było czekać do lat 40. XX w., kiedy w USA zaczęto wytwarzać na przemysłową skalę odkrytą w 1928 r. przez Alexandra Flemniga penicylinę. Do końca II wojny Amerykanie wyprodukowali aż 6,8 mld dawek. „Szkoda, że nie mieliśmy penicyliny podczas poprzedniej wojny”, przyznał Winston Churchill. W pierwszowojennych okopach – z powodu warunków higienicznych – szerzyły się tyfus, dyzenteria, cholera. W Salonikach brytyjskie „bezpowrotne straty sanitarne”, wywołane głównie malarią, 20-krotnie przewyższyły straty bojowe. Wracając zaś do II wojny – pośród historyków wojskowości nie brakuje opinii, że największą korzyścią wynikłą ze stosowania penicyliny była możliwość skutecznego leczenia dziesiątkującej alianckie armie… rzeżączki.

Bardzo dużo Gruzu-200

Podczas ostatniej wojny światowej współczynnik zabitych do rannych wynosił 1:2,4 w okresie wojny wietnamskiej 1:3. W Iraku i Afganistanie na jednego poległego przypadało siedmiu rannych. Kevlarowe hełmy i kamizelki kuloodporne sprawiają, że trudno współczesnego żołnierza zabić – że śmiertelne niegdyś ciosy kończą się „zaledwie” na zranieniu. Jest więc ta relacja dowodem na zwiększającą się skuteczność środków ochrony osobistej, ale i rosnącej jakości opieki medycznej, zwłaszcza w zestawieniu z informacją o 80-procentowej przeżywalności rannych. Tak to wygląda w wojnach, w które angażują się zachodnie i regularne armie. W oparciu o takie dane łatwo wyciągnąć wniosek mówiący o postępującej humanitaryzacji konfliktów zbrojnych. Niestety, wojna w Ukrainie dramatycznie rewiduje zasadność tej opinii. O ile bowiem w przypadku Ukraińców relacja zabici-ranni kształtuje się na poziomie 1:4, o tyle wśród Rosjan i separatystów jest to jeden do jednego. Przeżywalność rannych Ukraińców od początku wojny nie spadła poniżej 70%, pośród agresorów waha się w przedziale od 30 do 50% [1]. Ukraińcy wyciągnęli wnioski z traumy początków wojny z Rosją i położyli duży nacisk na szkolenie medyczne żołnierzy, które odbywało się pod okiem instruktorów z NATO. Przygotowali też ochronę zdrowia do działań w realiach pełnoskalowego konfliktu. Rosjanie tymczasem mają słabo rozwiniętą sieć szpitali polowych, oddziałom frontowym rzadko towarzyszą wozy sanitarne, a śmigłowce ewakuacji medycznej trzymają się z dala od linii frontu. Wojsko ukraińskie dysponuje tyloma przenośnymi zestawami przeciwlotniczymi, że paraliżuje to przemieszczanie się operujących na niskich pułapach maszyn. Niebagatelną rolę odgrywa również mentalność rosyjskich dowódców, nienawykłych do wysyłania śmigłowca po pojedynczych rannych.

Wojna koncentruje się teraz w Donbasie, gdzie obok regularnej armii rosyjskiej walczą milicje ludowych republik, niegdysiejsi posiadacze ukraińskich paszportów. W grupach internetowych na Telegramie oni sami, albo członkowie ich rodzin, skarżą się, że w przypadku ranienia nie mogą liczyć na wywózkę do szpitali w Rosji. Że zostają im tylko kiepsko wyposażone lecznice w Donieckiej i Ługańskiej Republice Ludowej. W efekcie przeżywa tylko jedna trzecia rannych, a reszcie „Noworosjan” trudno oprzeć się wrażeniu, że Moskwa traktuje ich jak mięso armatnie. Ale nawet solidne rosyjskie papiery nie gwarantują porządnej opieki. Żołnierze walczący na południu kierowani są do szpitali na Krymie, a półwysep jeszcze w czasach ukraińskich nie słynął z dobrej służby zdrowia. Rosyjscy okupanci po 2014 r. tego nie zmienili. Szpitale nie są w stanie leczyć wojskowych na odpowiednim poziomie i jednocześnie świadczyć usług cywilom, zwłaszcza w przypadku nagłych zdarzeń. Moskwa tymczasem pozostaje głucha na prośby o pomoc – nie dosyła lekarzy, sprzętu, skąpi na dostawach leków i materiałów opatrunkowych. W efekcie przeżywa pięciu z dziesięciu rannych Rosjan, trafiających na półwysep. Najwięcej szans mają poszkodowani z centralnego i północnego odcinka frontu, odsyłani do Rosji.  Kreml jednak – by nie wywoływać paniki wśród cywilnych Rosjan – ogranicza ów strumień jak może. Tym sposobem do ojczyzny wraca tyle samo Gruzu-200 – jak w rosyjskiej nomenklaturze określa się transport zmarłych – co Gruzu-300, czyli rannych.

[1] Dane w oparciu o rozmowy ze źródłami w dowództwie armii ukraińskiej i kwaterze głównej NATO. Mimo prób, nie udało mi się znaleźć potwierdzenia w rosyjskich źródłach. Stosowana przez NATO bardzo rygorystyczna metodologia weryfikacji danych dotyczących strat, każe mi założyć, że są to wiarygodne szacunki.

—–

Zdjęcie wykonane podczas ewakuacji medycznej rannego żołnierza Afgańskiej Armii Narodowej, zima 2012 roku/fot. Marcin Ogdowski

Tekst opublikowałem w Tygodniku Przegląd, 21/2022

A jeśli chcesz mnie wesprzeć w dalszym pisaniu:

Postaw mi kawę na buycoffee.to