Podczas niedzielnych wyborów aż 60 tys. osób zagłosowało na Marka Kuchcińskiego – mając za nic fakt, że marszałek „sprywatyzował” sobie flotyllę samolotów VIP. Rodzina i znajomi królika? Chyba nie – dziesiątki tysięcy osób to za dużo, by mówić o takich powiązaniach.
A zatem skąd ów wynik? Czyżby do wyborców z Podkarpacia nie dotarły informacje o nadużyciach drugiej osoby w państwie? Mają je za nic? A może chodzi o słynny już mechanizm, zawarty w potocznym powiedzeniu: „ta władza też kradnie, ale przynajmniej się dzieli”? Pewnie na każde z tych pytań można by odpowiedzieć „tak”, lecz moim zdaniem, należałoby szukać głębiej.
Część moich znajomych apeluje, by nie przywoływać argumentów o pochodzeniu, wykształceniu czy wieku pisowskiego elektoratu. Bo ta, z gruntu elitarystyczna narracja, tylko utrwala wewnątrzpolskie podziały. Czyli co – nie pisać, że kot miauczy, bo jest kotem, i przypominanie mu kociego pochodzenia to faux pas? No sorry…
Do rzeczy. Setki lat pańszczyzny ukształtowały przedmiotowe wzorce zachowań pośród ofiar tego systemu – chłopi byli w relacjach z panami nikim i dobrze o tym wiedzieli. Nie brak opinii, które porównują ten stan do niewolnictwa w USA. Większość współczesnych Polaków to potomkowie chłopów pańszczyźnianych. Mechanizm społecznego dziedziczenia powoduje, że – w mniejszym lub większym stopniu – powielamy zachowania naszych przodków. Także te, których wolelibyśmy się wyzbyć.
Co ma pańszczyzna do wyboru Kuchcińskiego? Ano tak jak kiedyś chłop godził się, by pan zabierał mu większość zbiorów, by lepiej jadł, mieszkał, miał przywileje, tak dziś wyborca godzi się, by polityk nadużył władzy. „Bo panu wolno, panu się należy”. I jeszcze skapnie coś z pańskiego stołu…
Zatem Kuchciński mógł wozić tyłek luksusowym samolotem, mógł użyczać go rodzinie – i jednocześnie mógł liczyć na głosy wyborców. „Bo panu się należy”.
Od dekad wyzbywamy się tego pańszczyźnianego jarzma. PRL – jakkolwiek wyzwolił chłopów – poprzez swe autorytarne zapędy, nie wniósł w to dzieło wielkiego wkładu. Pana już się nie baliśmy, ale władzy – owszem. Tak naprawdę zatem dopiero od 30 lat możemy mówić o stopniowym uwalnianiu się z niewolniczej mentalności. W niektórych regionach Polski idzie to lepiej, w innych gorzej. Przodują, co oczywiste, społeczności wielkomiejskie, w większym stopniu wystawione na kulturowe zmiany. Znacznie gorzej jest w małomiasteczkowej i wiejskiej Polsce. Na przykład na Podkarpaciu.
Najistotniejszym hamulcowym od zawsze pozostaje kościół – jedyna pozostałość po feudalizmie we współczesnym porządku instytucjonalnym. To jego urzędnicy narzucają wiernym relacje patron-klient, wymuszają uległość, lojalność, daniny. Odwołując się do „boskiego namaszczenia”, usiłują modelować politykę i ustrój naszego kraju. „Bo im się należy”.
Zatem z kościołem na karku nadal będziemy pielęgnować w sobie pozostałości pańszczyźnianej natury. Co grozi nie tylko wyborem aferzystów, ale generalnie wpływa na jakość i skalę naszego uczestnictwa w życiu społeczno-politycznym. Przekonanie, że „nic nie mogę, nie ma więc sensu głosować”, to inna strona tego samego medalu…
—–
Nz. Vipowski
