Pamiętam, że początkowo wydawało mi się to nieprawdopodobne. „Są aż tak nieostrożni? Tak bardzo nie umieją w tuszowanie?” – zachodziłem na głowę. Było późne lato 2014 roku, świat żył wojną w Donbasie. W portalu, w którym pracowałem wówczas jako wydawca strony głównej, dziennie publikowaliśmy masę materiałów poświęconych sytuacji na wschodzie. To, co działo się w komentarzach pod tekstami, na kilometr trąciło zorganizowaną akcją rosyjskich służb. Ileż tam było antyukraińskiego syfu, ile hejtu i prób wywołania negatywnego nastawienia wśród Polaków do Ukrainy i Ukraińców… Dziś świadomość takich działań jest oczywistą oczywistością, wtedy było to novum.
„Przekonajmy się, skąd jest ten ruch”, zaproponowałem koledze z działu bezpieczeństwa. Przez jakiś czas, nie korzystając z żadnych wymyślnych narzędzi, tropiliśmy IP autorów komentarzy. Miażdżąca większość najaktywniejszych użytkowników rezydowała w Moskwie i Petersburgu. Świat już wcześniej słyszał o farmach trolli, ale – przyznam szczerze – traktowałem takie informacje w kategoriach ciekawostki. Aż zyskałem twardy dowód, który – jako się rzekło – wcale nie był wynikiem skomplikowanego śledztwa. Uznałem wówczas, że Rosjanie celowo zostawiają tak oczywiste ślady w sieci. Że działają na zasadzie: „no, to my – i co nam zrobicie?”. Bezczelność, która miała za zadanie utrwalić przekonanie o wszechpotężności i bezkarności. A może jednak nie? A może to o zwykłe gapiostwo chodziło?
W tym samym roku doszło do eksplozji w składach amunicyjnych w czeskich Vrběticach. Śledztwo wykazało, że stali za tym agenci rosyjskiego wywiadu. Czesi planowali dostawę amunicji do Ukrainy, Rosjanie chcieli im te plany pokrzyżować. Źle ustawione detonatory spowodowały eksplozje jeszcze w Czechach, choć wedle założeń miało to nastąpić w Ukrainie. Wybuchł skandal, postsowieci musieli dramatycznie zredukować liczbę personelu swojej ambasady (a Praga była dla nich ważnym miejscem, na wzór Wiednia z czasów zimnej wojny – zapleczem do działalności wywiadowczej w Europie Środkowej).
W 2018 roku agenci GRU działający na terenie Wielkiej Brytanii, usiłowali zabić dawnego kolegę, Siergieja Skripala. Na zdrajcy – wcześniej wymienionym przez neosowietów na ujętych przez amerykańskie służby agentów – przetestowano słynny już dziś nowiczok. Skripal (i córka) przeżyli, a wykonawcy zamachu zostawili za sobą tyle śladów, że bez trudu ich zidentyfikowano. Co więcej, nie dokonały tego tylko profesjonalne służby, ale też dziennikarze śledczy. Gamoniom postawiono zarzuty (zaocznie), orkowa ambasada w Londynie także została odchudzona.
Latem 2020 roku kremlowskie służby dokonały zamachu na życie Aleksieja Nawalnego, polityka i dziennikarza, który wszedł za skórę Putinowi (demaskując korupcyjne powiązania reżimu). Nawalny przeżył próbę otrucia, a będąc w Niemczech, gdzie go leczono, rozpoczął śledztwo w swojej sprawie. I o tym opowiada film, którego kadr ilustruje ów wpis. Nazywa się toto „Nawalny” i jest do obejrzenia na HBO Max. Ekipa filmowa towarzyszy bohaterowi i jego współpracownikom, w pewnym momencie rejestrując rozmowę Nawalnego z chemikiem z FSB. Który myśląc, że rozmawia z asystentem szefa służby, przez niezabezpieczony telefon opisuje ze szczegółami okoliczności zamachu. Ogląda się to z opuszczoną szczeną, tak dramatycznie nieprofesjonalne jest zachowanie pracownika FSB.
I ja właśnie o tym. Mniejsza o moje osobiste doświadczenie – podrzucam jako ciekawostkę i dodatkową ilustrację. Ale na boga, było tyle sygnałów, że ruskie to gamonie. Że opinia o ich rzekomo świetnych służbach to mit. Że to „szpiedzy tacy jak my”, a nie żadne „dżejmsy-bondy”. I mimo znaków na ziemi i niebie wolny świat pozwalał tej legendzie funkcjonować. A przecież nie szło o jakąś renomę, a o zupełnie konkretny, wymierny efekt mrożący, jaki wywoływało przekonanie o sile Moskwy. Dziś, gdy już wiemy, że ten kolos sznurkiem od snopowiązałki trzymany, nie musimy się bać. I z takim przesłaniem – tyle że do samych Rosjan – zwraca się w filmie Nawalny. On wniosek o słabości reżimu wywodzi z przekonania o rychłym aresztowaniu („zamkną mnie, może zabiją, bo się boją”). Dziś – za sprawą wojny w Ukrainie – ujawnia się tyle niewydolności, słabości, gamoniowatości rosyjskiego państwa i jego właścicieli, że nawet ślepy musi to widzieć. Czas zatem Rosjanie, byście i wy przestali się bać.
A jeśli chcesz mnie wesprzeć w dalszym pisaniu:
