Byli niemi, czarno-biali i śmiesznie się poruszali. Bohaterowie filmów dokumentalnych z czasów I wojny światowej. Ich los wydawał się przez to jakby mniej straszny, jakiś taki nierealistyczny.
Grozę okopowej wojny trzeba było „wyczytać” z książek, „wyoglądać” z kinowych przebojów. Na podstawie archiwaliów z późniejszych okresów, wyobrazić sobie, jak to mniej więcej wyglądało w latach 1914-18. Większość uczestników i świadków tamtych wydarzeń zmarła przed upływem lat 60. XX wieku, nieliczni dotrwali do kolejnego tysiąclecia. Nastały już dwa pokolenia – jedno z nich weszło niedawno w dorosłość – które nie miały żadnych szans, by osobiście wysłuchać relacji weteranów Wielkiej Wojny.
I oto mamy do czynienia z wydarzeniem przełomowym. Peter Jackson – znany przede wszystkim fanom ekranizacji „Władcy Pierścieni” – wziął na warsztat stare kroniki. Udźwiękowione, pokolorowane i z uzupełnionym klatkażem, materiały te nabrały zupełnie nowej jakości. „Jakby duchy ożyły…” – napisał jeden z recenzentów, ja zaś lepiej tego nie ujmę.
Nowozelandzki reżyser ułożył kadry w linearną opowieść, której nadał wymowny tytuł: „I młodzi pozostaną” (oryginał – „They shall not grow old” – ma jeszcze bardziej dosadne znaczenie). „Oni”, gdyż film to zbiorowy portret żołnierzy armii brytyjskiej, wysłanych w zabłocone i zaszczurzone okopy frontu zachodniego. A „nie zestarzeją się”, bo umrą. Bo przeżycie w takich warunkach urastało do rangi cudu.
Wsłuchajcie się w „muzykę wojny” – przede wszystkim w dudniącą bez przerwy artylerię. Przyjrzyjcie twarzom pojedynczych żołnierzy przed szturmem, dłoniom, gdy kończy się walka – ich ruchy i gesty mają teraz naturalną dynamikę, a skóra i krew właściwy kolor. Mnie przechodziły po plecach ciarki.
„Nie obchodziło nas, kto wygrał, byliśmy tak bardzo zmęczeni…” – mówi na offie jeden z nagranych przed laty weteranów, wspominając 11 listopada 1918 roku. „I nagle zostaliśmy bez pracy” – dodaje drugi, podkreślając tym samym tragizm całego pokolenia, wyrwanego ze szkół i fabryk, okaleczonego w okopach. „Nikt nie rozumiał tego, co przeżyliśmy”.
Kapitalna i pouczająca lekcja historii! Miałem szczęście oglądać ów film w kinie, ale od jakiegoś czasu jest również dostępny na platformie HBO GO.
—–
Nz. kadr z filmu.
