Wóz bojowy z trudem przedziera się przez uliczki slumsowiska. Wyboista i wąska droga to tylko jedno ze zmartwień kierowcy potężnego auta. Drugie stanowią wyłaniające się zewsząd, z każdego niemal zakamarka, niezliczone rzesze podekscytowanych ludzi. Otaczają oni czerwony pojazd szczelnym kordonem i tak ustawieni idą w kierunku pobliskiego budynku, z którego wydobywa się czarny, gryzący dym…
* * *
George Gitau – z zawodu strażak, z zamiłowania obserwator zjawisk społecznych – sytuację w Kenii określa mianem „safari”. Przy czym nie ma na myśli przejażdżki, której celem byłoby podziwianie egzotycznych zwierząt, a szalony pęd ku kolejnym trofeom. Choć kenijska ekonomia znacznie odbiega od standardów Zachodu, to w porównaniu z sąsiednimi krajami rozwija się w nieprawdopodobnym tempie. Nairobi, stolica państwa, jest dziś finansowym centrum wschodniej i środkowej Afryki, o czym najlepiej świadczy imponujące, niezwykle nowoczesne centrum miasta.
Rozwój ma jednak swoją ciemną stronę.
– Przybywa nam klasy średniej, ale jej zachłanność pożera zasoby, które powinny być dostępne większemu gronu ludzi – mówi Gitau.
Chciwość, o której wspomina Kenijczyk – dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej w Limuru w hrabstwie Kiambu – ma również wymiar terytorialny. Ziemia, na której powstają zamknięte osiedla nowobogackich oraz siedziby zagranicznych koncernów, pochodzi często z wywłaszczeń lokalnych wspólnot. Działań w wielu przypadkach brutalnych, wspieranych przez wojsko i policję.
– W ostatecznym rozrachunku biedni mają jeszcze mniej i lądują w slumsach – kwituje ze smutkiem mój rozmówca.
Pęczniejącym wianuszkiem prowizorycznych osiedli otoczone są dziś zarówno Nairobi czy Mombasa – największe miasta w Kenii – jak i mniejsze ośrodki. Nieco ponad 100-tysięczna Thika także ma swoje slumsowisko.
* * *
Ogień strawił niemal doszczętnie wnętrze niewielkiego budyneczku. Murowanego, co sprawiło, że pożar nie zdążył przenieść się na kolejne konstrukcje. Jego właściciel również może mówić o wielkim szczęściu – żyje, choć ma poważnie poparzone ręce i nogi. Towarzyszący wozowi gaśniczemu ambulans zabiera ofiarę do najbliższego szpitala.
– Co było przyczyną pożaru? – pytam jednego z przeczesujących gruzowisko strażaków.
– Najprawdopodobniej zwarcie instalacji elektrycznej – mężczyzna w żółtym hełmie trzyma w dłoniach osmolone i nadtopione resztki radia. – Nielegalnej instalacji – precyzuje.
Unoszę aparat, by zrobić mu zdjęcie, i czuję napierający z tyłu tłum. Większość gapiów to dzieci – bose, brudne, niekompletnie ubrane. Gotowe wedrzeć się do spalonego domu przez zniszczone okna i drzwi, byle tylko na własne oczy zobaczyć niecodzienne zjawisko. I wcale nie chodzi tu o skutki pożaru, bo ogień w slumsach nie jest niczym wyjątkowym.
* * *
W całej, 49-milionowej Kenii, jest około… ośmiuset strażaków, wliczając w to wolontariuszy. Funkcjonuje też kilka prywatnych firm ochroniarskich, mających w swojej ofercie usługi strażackie. Trudno jednak mówić o rozbudowanej i profesjonalnej służbie, wspartej – jak w Polsce – masowym zaciągiem ochotniczym. Kenijska straż pożarna podlega pod ministerstwo dróg, transportu, robót i użyteczności publicznej, co tylko potwierdza jej marginalny charakter.
– Matka służyła wojsku, ojciec był policjantem – opowiada Winnie Gichuri, dowódca innej strażnicy w hrabstwie Kiambu. – Gdy powiedziałam, że chcę wstąpić do straży, kazali mi puknąć się w głowę. „Nie zarobisz i niewiele zrobisz”, mówili.
– Z czego to wynika? – dopytuję.
– „Jak się spali, to trudno”, tak myślą nasi politycy – kobieta krzywi twarz w niewesołym uśmiechu. – I nie ma tu większego znaczenia, czy chodzi o slumsy, czy o inne obiekty. Duże zagrożenie pożarami występuje na wszystkich obszarach wysoko zurbanizowanych. Płoną posiadłości klasy średniej, domy, mieszkania w blokach, warsztaty rzemieślnicze i fabryki. Tymczasem wciąż zbyt wielu polityków nie dostrzega potrzeby zbudowania służby, która byłaby odpowiednio liczna i wyposażona.
Strażaczka dobrze wie, o czym mówi. W czerwcu tego roku straciła w wypadku jedyny wóz bojowy. Na remont bądź wymianę pojazdu wciąż brakuje pieniędzy. I nie wiadomo, kiedy się znajdą. Winnie Gichuri została w strażnicy sama – reszta jednostki dołączyła do innych załóg w okolicznych miejscowościach.
– Ile osób mieszka w twoim rejonie odpowiedzialności? – zadaję to pytanie z lekka bojąc się odpowiedzi.
– Sto pięćdziesiąt tysięcy – słyszę. – Co więcej, na tym terenie jest kilka dużych centrów handlowych i sporo wysokich wieżowców.
Pęd deweloperów i inwestorów do szybkiego zysku oraz będący skutkiem nonszalancji władzy brak regulacji z zakresu ochrony przeciwpożarowej, skutkuje masowym powstawaniem źle zabezpieczonych obiektów. Nie ma w nich gaśnic, wyznaczonych dróg ewakuacji, instalacji alarmowych czy systemów oddymiania. Administratorzy nie przekazują straży planów budynków. W wielu takich miejscach jest niewiele lepiej niż w slumsach, których dziki charakter utrudnia strażakom orientację w terenie.
* * *
– Jeśli zobaczycie ogień albo dym, natychmiast dzwońcie na ten numer – strażak wskazuje dłonią burtę ciężarówki, na której wymalowano rząd cyfr. Kenijska straż pożarna nie dysponuje jednolitą linią działającą w całym kraju. Nie istnieją tu lokalne czy regionalne dyspozytornie; każda strażnica to odrębna jednostka z własnym telefonem alarmowym. Ekipa z Thiki po zabezpieczeniu wypalonego budynku robi więc to, czym zwykle zajmują się strażacy po zakończonej akcji – edukuje i „reklamuje” swoje usługi.
* * *
W 2014 roku w Kenii pojawili się strażacy i ratownicy z Polskiego Centrum Pomocy Międzynarodowej (PCPM). W ramach programu „Polska Pomoc”, finansowanego przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, rozpoczęli cykl szkoleń, który dotąd objął ponad 40 procent kenijskich pożarników. Afrykańskim strażakom przekazano też sporo specjalistycznego sprzętu pożarniczego, medycznego, wysokościowego i wodnego. W Kiambu – stolicy hrabstwa o tej samej nazwie – realizowane jest flagowe przedsięwzięcie projektu. Na terenie tamtejszej strażnicy powstaje nowy budynek, w którym siedzibę znajdzie centrum szkoleniowe kenijskiej straży.
– To działanie rozwojowe, nie humanitarne – tłumaczy Magdalena Jarocka z misji PCPM w Kenii. – Nie chodzi w nim o doraźną pomoc, o ratowanie ludzi przed śmiercią z głodu czy chorób. W Kenii, współpracując z lokalnymi władzami i jednostkami straży pożarnej, chcemy dać impuls do zmian systemowych. Strażacy, którzy przeszli nasz ujednolicony program szkoleń zawodowych i zostali odpowiednio doposażeni, mają być dowodem na to, że opłaca się posiadać straż pożarną z prawdziwego zdarzenia.
Czy to realny cel?
– Gdy porównuję obecną sytuację mojej służby do tej sprzed dziesięciu lat, widzę ogromną zmianę in plus – przyznaje George Gitau. – Mam dziś więcej ludzi, lepiej wyszkolonych, z lepszym ekwipunkiem – konkretyzuje.
– Ogniem można zarządzać – przekonuje Winnie Gichuri. – Coś, co poczułam, gdy po raz pierwszy miałam z nim kontakt, stało się dla mnie oczywiste po szkoleniach z Polakami. Niechby teraz uwierzyli w to politycy…
